Article

Ngā hurihanga ora o te hekaheka – ngā pua atua me ētahi atu hanga

Nō te whaitua eukaryota ngā hekaheka, ko te īhi, ko te puruhekaheka, ko te harore ētahi o ōna huānga. He pūtautini ētahi hekaheka, ko ētahi ia, pērā i te īhi, he pūtautahi. Ko te nuinga, he mōkitokito, engari he whakaputa ropihua ā, koia kē te mea ka kitea e te karu. Ko aua ropihua, koia te harore . He whakaputa uri tōkai-kore te hekaheka, mā te rāpupuku . Arā anō ētahi ka whakaputa uri mā te tōkai tonu, e puta ai he ropihua tuku pua atua . Kāore te hekaheka e hanga i āna ake kai, pērā i te tipu. Me kimi rawa, pērā i te kararehe. Engari me pēhea te hekaheka e kimi kai ai māna?

Ngā wāhanga o te ropihua o te harore - Te reo Māori labels

Ngā wāhanga o te harore

Ngā wāhanga o te ropihua o te harore.

Rights: Manaaki Whenua – Landcare Research

Me pēhea e neke ai te hekaheka?

Me he torohihi moroiti koe nō tētahi hekaheka, kāore ō waewae, kāore ō parirau, kāore e taea te nuku ki wāhi kē. Engari mena he kai tāu, he wai tōu, he hāora anō, ka whanake tonu koe, mā te tupu haere i ngā pito o ngā torohihi, me te tokomanga haere anō. Engari nā tō kaha moroiti, he iti noa te tupu, kāore pea koe e tupu kia tae rawa koe ki tētahi puna kai hou.

Diagram: Hyphae feed, grow and branch to form a colony.

Torohihi

He hapori torohihi (te wāhanga kame o te hurihanga ora o te hekaheka) e tipu ana ki te pia whakatipu i roto i te pae porowhita i te taiwhanga pūtaiao.

Rights: Manaaki Whenua – Landcare Research

Ina pau i te hekaheka te kai o te wāhi e noho rā ia, me wehe ki te kimi kai anō. Heoi anō, kaua mā ngā torohihi tēnei mahi, engari mā ngā pua atua . Ko te pua atua , he pūtau tino ririki ka tupu ki ētahi torohihi. Kotahi mano ngā pua atu a ka noho pai noa iho ki te pane o te pine tui kaka – inā rawa te mōkitokito. Ā, ko te hua o te moroiti me te māmā o te hanga, ka rere noa i te hau o te takiwā, me te kore e kitea. Ko te hau kei te kawe i ngā pua ki tata, ki tawhiti. Ina whakahā koe, kei te kapohia e ō pūkahukahu ētahi pua atu a (kei te whakaputaina hoki), me tō kore anō e mōhio e pērā ana. Kāore hoki te tangata e raru i tēnei āhua.

Te pihi-haunga / Stinkhorn fungus

Te pihi-haunga

Ka puta ake te pihi-haunga i tētahi hanga pēnei i te hēki te āhua. He rite ki te kiko pirau te haunga, kia taetae mai ai te ngaro.

Rights: Manaaki Whenua – Landcare Research

Arā hoki ētahi pua atua ka kawea e ngā pata wai – i te ua, i te kōawa rānei. Ko ētahi anō ka āwhinatia e ngā mea oreore, pēnei i te ngaro. He pai ki te ngaro ngā mea haunga. Nā konā, ko te whakanoho a te hekaheka pihi-haunga (arā, te stinkhorn) i ōna pua atu a ki tētahi hāwareware mutunga mai o te keha. Ka kainga tēnei e te ngaro, ka kawea haerehia, ā, ina tiko te ngaro, tukua atu ana aua pua, tau atu ana ki tētahi wāhi hou.

Ki te waimarie, ka tau atu te pua atua ki tētahi wāhi haukū, he kai anō kei reira, tērā pea ka tinaku, ka whakaputa i ōna ake pūhihi. Kia tokomanga haere, kia toro haere ngā torohihi atu i te pua atua , ka oti mai he hapori hou, he hapori porohita. He maha ngā momo hekaheka me rua rawa ngā hapori pēnei, e noho ana tētahi i te taha tonu o tētahi, e pai ai te hono tahi a ngā hapori e rua ki te whakaputa uri hou. Mā reira ka tupu he pua atua hou, me te rere o ētahi ki wāhi kē anō. He tini māioio ngā pua atua ka whakaputaina e te hekaheka, i te mea ko te tino nuinga ka hemo noa i te wāhi e tau atu ai, nā te kore wai, nā te kore kai. Arā ētahi hapori hekaheka ka roa e tipu ana, ka kapi tētahi wāhi rahi tonu i a rātou.

Diagram of a simplified life cycle of a mushroom in Te reo Māori

Te hurihanga ora o te harore

Te hurihanga ora o te harore. He manotini ngā pua atua ka whakaputaina e te harore, engari he ruarua noa ka tau ki te wāhi pai, ka tinaku, ka puta ake he torohihi. Tipu ai ngā torohihi o ētahi momo ki te oneone, ko ētahi atu ka tipu ki te rākau. Nō muri, tērā ka tipu ake he harore porotaka moroiti. Ka tipu tēnei, ka huri te āhua hei harore tūturu.

Rights: Manaaki Whenua – Landcare Research

Nō hea ngā pua atua?

He maha ngā hekaheka ka tupu ake i a rātou he ropihua – he tinana whakaputa pua atua . Ko ētahi tauir a o te ropihua, ko te harore tonu e mōhio nei tātou, ko ngā hanga ka tipu whakawaho i te kahiwi o te rākau , ko te pukurau, ko te wheo, ā, ko ētahi, he rite ki te peita paratī noa te āhua. Ko te kaupapa matua a te ropihua, he whakaputa pua atua kia toro haere ai te hekaheka i te mata o te whenua . Ko ngā pua atua o te harore , ka tipu i ētahi torohihi motuhake kei te mata o ngā pihapiha rauangi ka iri porohita mai i te taha raro o te taupoki o te harore . He poroharore tonu te hanga o te taupoki, kia rere ai ngā pata ua ka tau ki a ia, kāore e mākū ngā pua atu a e noho marumaru mai ana ki raro. Heoi anō, me tere tonu te tuku a te harore i āna pua atua , i te mea he poto te ora o te harore me te pua atu a – ka ora pea mō ētahi rangi torutoru noa. Ina katohia he harore , tētahi atu rānei o ngā ropihua, ka pūmau tonu pea te kai me te tupu o te hekaheka, i te oneone, i te rākau rānei. Engari ko te kato i te ropihua, he aukati i te rere o ngā pua ki wīwī, ki wāwā.

Ka āhei anō te tangata te kite i ngā pua atua o te hekaheka?

Students using microscopes to look at fungi.

Te āta tirotiro i ngā pua atua

He ākonga nō Te Kura o Waikaremoana ki Tūai, i Te Urewera, e whakamahi karu whakarahi ana ki te tirotiro hekaheka

Rights: Manaaki Whenua – Landcare Research

Ki te tirohia ki te karu whakarahi, ka rahi noa ake te āhua, ā hei reira āta kitea ai e te whatu. Engari ka kitea tonutia ngā kāhui nui o te pua atu a ki te kore ō karu whakarahi. Tirohia te mahi tānga pua atua – he tohutohu kei reira mō te tā i te tauir a o ngā pua atua o te harore .

He whakaaro mō ētahi ngohe

Te whakamahi karu whakarahi hei tautohu i ngā wāhanga o te hekaheka
Whakarerekētia te mahi mō ngā Huruwhenua ki tā te karu whakarahi kia mātai ai ngā ākonga i ētahi momo hekaheka. Ā, me tāpiri anō pea he akoranga e mōhio ai ngā ākonga Me pēhea e whakarahia ai e te karu whakarahi te āhua o tētahi mea.

He whakamihi

I hua ake tēnei rauemi i tētahi aratohu pūtaiao mā ngā , ko Ngā Hekaheka o te ingoa. I tuhia te aratohu nei e Tākuta Peter Buchanan, o Manaaki ; Tākuta Georgina Stewart, o Te , Te Whare Wānanga o AUT; me Hēni Jacob. He mea tuhi ngā rauemi nei i runga i te aro nui ki te titiro a te Māori ki ēnei āhuatanga.

Tēnei te mihi a te Pokapū Akoranga Pūtaiao ki a Manaaki me ngā kaituhi kua whakaae nei, kua āwhina nei anō hoki i te whakawhitinga o ngā kōrero nei hei rauemi ipurangi. E taea ana tētahi whitihiko o te aratohu mā te pouako te tiki atu i Huia Publishers

Published:21 November 2018