Article

Ngā tohe tū mā ō tātou manu

He tohu te whakarerekētanga o te korihi a ngā manu kāore e tika ana tētahi āhuatanga mō te tangata whenua i te Waitākere.

He māuiui ngā kauri. I muri i te whanga mō te hia tau ki ngā pūrongo mai i ngā puna ā-waho, i whakapaetia kua tata ki te 25% o ngā kauri i pāngia ai e te tāmatemate kauri.

I rāhuitia rā anō te Waitākere hei whakarauora i te mauri me te whakatō i te whakakinotanga mai i te mate. He tikanga kaupapa atawhai o neherā i whakamahia e te Māori hei whakatō i ngā pānga mehemea kei te hē tētahi āhuatanga, kia whai wā ai ngā kaipūtaiao me ngā kairangahau ki te kimi rongoā .

Hei kaimātai koi o te taiao , he mātauranga tō te iwi Māori nō ngā ngahurutanga tau i ahu mai ana i ngā mōhiohio i kitea i ēnei mātaitanga. I te whakamāoritanga o ngā tikanga me ngā whanonga māori, māori nei o ngā manu – pērā ki ngā kitenga i te Waitākere – i mōhio ai ngā mātanga kāore e tau ana te noho.

Te kaitiaki me te kaupapa atawhai

I tohunga ai ō tātou tūpun a ki te mahi a te kaitiaki , i whakatinanatia hoki ngā tini tikanga kaupapa atawhai hei pupuri me te mātua whakarite i ngā puna wai māori mā me ngā mahinga kai mō ngā whakatipuranga kei te heke mai nei. Ko ētahi o ngā tikanga ko:

  • Te hauhake, te kohikohi, te whaiwhai i tērā e hiahiatia noa iho ana hei whāngai, hei taurima rānei i te iwi .

  • E hauhake ana i ētahi tū wā kia pai ai te whakapunitanga, me te whakapakaritanga o te puna kai – tae atu ki te mātaurang a o te maramatak a me te māramatanga ki te āhua o ngā kaupeka.

  • Te taunga o te rāhui hei aukati i te tangata i ētahi momo wāhi – hei tauira , ngā wāhi kōhanga.

  • Me ngā wāhi ake mō te tahitahi me te horoi tawhiti noa atu i te wāhi kohi kai, whakarite kai anō hoki.

  • Mā te noho whakaute o ngā mea ora, me ngā mea kāore i te ora nā runga i te mea he whai hua ēnei ki te oranga, me te whakaatu i tēnei ngākau whakaute mā te whai i ngā tikang a kua whakaritea mai e te iwi .

I muri i te raupatu o te whenua , te rironga rānei i ngā pakanga, he momohanga hoki, i mate ngā tūpuna ki te ako mō te whakatō kai hei puna matua o te mahinga kai . He ōrite tonu te mahi atawhai hoki i ēnei puna kai ki ngā wā o mua i te taenga mai o tauiwi, heoi anō, he hangarau hou te whakahaere kīrearea.

I te momohanga o ngā puna kai nā runga i te ngakinga o te whenua , te whakatahanga o ngā repo , me te topetope o ngā ngahere , i hoki anō te iw i ki te whakahoki i te whakatauritenga o te pūnaha rauropi mā te whakatō anō i ngā wāhi i taea ai, te whakawhitiwhitinga o ngā momo me te whakataunga o ngā rāhu i ki runga i aua momo.

I te ao Māori , he taonga te oneone me tōna ake mana , korou ā-wairua, te mana whakaora i runga anō i a Papatūanuku , te whakatinanatanga o te ao i te tirohanga mātairangi a te Māori.

Ko te ora o te oneone, o Papatūānuku , nō reira anō te manahautanga mō ngā pūnaha rauropi katoa, he tino tūāpapa ki te whakatinanatanga angitu me te oranga tonutanga o ngā ngahere .

He mea tautoko i te ngahere te atawhaitanga o tō tātou oneone, nō reira, ko ngā kararehe e noho ana hoki ki te ngahere . He muka ngā mea ora me ngā mea kāore i te ora i tēnei ao kua whiria ki te taura tangata mā roto i te whakapapa , kia kore ai tētahi e ora, me te korenga o tētahi.

Ngā ngohe mō te ānamata

Arā ngā tini kaupapa kōkiri, rautaki anō hoki i tēnei rā hei pupuri me te whakarauora i ngā whaitua māori o te ao manu o Aotearoa . Nā Manaaki Whenua Te Tatauranga o ngā Manu Māra o Aotearoa .

He rangahautanga kanorau koiora i timata i te tau 2007, e aro ana ki te whakamōhio me te whakapiki i te mōhiotanga ki te tūnga o ā tātou manu māra me ō rātou taiao .

E ono ngā mata manu me te waitohu.

Te Tatauranga o ngā Manu Māra o Aotearoa

Ka whakahaere a Manaaki Whenua tētehi kaupapa ā-motu, ko Te Tatauranga o ngā Manu Māra o Aotearoa. Ko ngā raraunga e kohia ana mai i ngā kairangahau kirirarau hei awhina i ngā kairangahau me ngā kaiwhakamahi ki te marama me pehea te noho a ngā manu i ngā wero taiao.

Rights: Manaaki Whenua – Landcare Research

He aha inaianei?

Ko whakarato ngā kitenga rangahau i te mōhiohio ā-rohe mō ngā whakarerekētanga ki te taupori o ngā momo manu. Heoi anō aha inaianei? Me tīmata tātou i hea, he aha anō hoki hei mahi whakamarumaru me te whakatenatena i te ao manu i tō tātou taia o ā-rohe?

Kei te whakamahi a Lorraine Dixon i te tauira whakaahua kua tapaina ki te ingoa Ake ake hei whakatenatena i te iwi ki te tuari mai ō rātou tirohanga, tae atu ki ngā uara.

Ka whakatenatena anō hoki rātou ki te whakakanohi i tā rātou e hiahia ai mō te ānamata. E tika ana kia whakatenatena hoki i ngā ākonga ki te mahi i aua mahi anō i roto i ō rātou hapori.

Ko rātou ngā rangatira o āpōpō – ka mutu, e mārama ana hoki rātou me pēhea te āhua tika o tō rātou ānamata, he pēhea hoki te āhua ki a rātou. He pākiki ā tātou tamariki , he auaha, mehemea ka whai tautoko rātou, ka taea te mahitahi ki te taha o ngā mātanga ki te whakahohe i ngā ariā me ngā kaupapa kōkiri hei whakarauora i ngā taiao māori hei hokitanga mā ngā manu!

Anei ētahi ara hei whakatenatena i ngā manu kia hoki ki ō tātou wāhi, ātea anō hoki:

  • Hangaia ngā ātea noho tāone atawhai-manu: Whakawhanake i ngā kauhanga kākāriki , ngā papa rēhia, ngā wāhi kākāri ki noho tāone me ngā punanga haumaru mā ngā manu. Whakatō i te rākau māori me ngā ururua hei wāhi kai, hei kōhanga hoki.

  • Whakatairanga i te arokā o te iwi whānui: Whakaako i te iwi whānui mō te hiranga o ngā manu me ō rātou whaitua, mā roto i ngā kaupapa whakatairanga, ngā awheawhe me ngā kaupapa kura . Whakatairanga i te tūnga o ngā manu i ngā pūnaha rauropi me ngā hua ka riro mai i te tangata.

  • Ngā Kaupapa Pūtaiao Kirirarau: Whakatenatena i te whai wāhitanga o te hapori i te aroturikitanga me kaupapa atawhai i te manu mā roto i ngā kaupapa pūtaiao kirirarau pērā i Te Tatauranga Manu Māra o Aotearoa.

Arā anō ētahi atu ngohe i roto i te Whakaaturanga i raro iho nei. Whakamātauria ēnei i tō akomanga!

Te āwhina i ō tātou manu – Whakaaturanga

I mōhio ō tātou tūpuna he pēhea te ora tonu me te taiao, te tiaki i ō tātou rawa taiao mō ngā whakatipuranga e piki mai nei. Whakamahia tēnei whakaaturanga ka kitea i ngā tohe tū mā te tiaki ō tātou manu me te taiao.  

Ngā rauemi hononga

Ko ēnei rauemi i whakahua mai i ngā whakaatakiriata:

Rights: Nā Manaaki Whenua me Te Whare Wānanga o Waikato

Te mātauranga pūtaiao

He tino kaupae te tautoko i ō mātou ki te kimi hononga ki te i te hanganga o te kahawhiri me te māia kōkiri. Ehara i te mea he āwhina noa iho te tohe tū mā te t i te puāwaitanga o te pūnaha rauropi, engari kei te tō mai hoki i te oranga ki ō tātou ka whai wāhi mai. He mea tautoko ēnei ngohe i ngā tini i te āhuatanga o te pūtaiao, te pūtaiao me ōna āheinga matua. 

Te Tatauranga o ngā Manu Māra o Aotearoa 

He wāhanga tēnei tuhinga o tētahi huinga rauemi mā ngā  me ngā tauir hei ruku māna ko te aa, ko te māramatanga me te whai whakaaro anō ki te ao manu i tō tātou . Anei anō ētahi atu o te huinga rauemi: 

Kōrero kōpūtahi

Hono atu ki ngā o te kaupapa Kids Restore the Kepler i a rātou e whakapau kaha ana ki te whakatutuki i tō rātou kaupapa: kia whakahokia te korihi manu ki te Ara Kepler.

Pānuitia ētahi atu mō ngā raru e ana ki te kaupapa atawhai o ētahi o ā tātou momo manu noho mōrearea.

Tūhura me pēhea tētahi tikanga uiui me te tukanga ako ā-ngohe e whakawhanake i ngā pūkenga mātuatua mō te kimi mōhiohio, te whakawhanake kaiaka ā-ahurea, te whakatewhatewha i ngā tirohanga rerekē, te whakawhitiwhiti kōrero me ētahi atu me te whakaoti rapanga mō te whakapaitanga ake o te o tūroa.

Ngā tuhinga te māramatanga ki te kaitiakitanga me Waitī – ngā taiao wai māori tae atu ki ngā āhuatanga matua me ngā a o te .

I ngā kaipūtaiao e whakamahi ana i ngā kakara teka hei aukati i ngā konihi e whakamate ana i ngā manu noho mōrearea – tūhura i tētahi tukanga whakamatua kīrearea auaha i tua atu.

Ākona mō te tāmatemate kauri me ēnei rauemi:

Etahi atu rauemi whai hua 

I tēnei RE: uiuinga, me ako he pēhea te whaiwhai a te Māori ki te whakamahi i ngā o neherā hei whakaora i te kauri i te korehāhā.

He whakamihi

Ko tēnei rauemi i waihangatia i te mahi tahi i a Manaaki a me Te Tatauranga  Māra o .

Published:02 August 2024