Article

Ngā karangatanga matua mō te wai māori me ngā ika wai māori

Kei te rauemi nei ētahi whakamārama mō ngā karangatanga matua ka kitea i a koe e tūhura ana i ngā kōawa wai māori, i ngā awa me ngā ika taketake. I whakaritea ai tēnei rauemi kia whakamahia ai i te taha o ētahi atu tuhinga mō ngā ika taketake māori, kia mārama ake ai tātou ki ngā karangatanga pūtaiao matua e whakamahia ana.

Kei roto i ngā rauemi ka kitea e koe ēnei karangatanga Ngā mahinga manga mō ngā ika, Te ika taketake i te tāone, Āwhinahia ngā ika nei, Te whakamāherehere i ngā panonitanga me Te whakatō otaota ki ngā tapa kōawa.

He tikiake whaihua, ā he whakaahua hoki i te taha, tā Water Safety NZ – River features – facts.

He awa rangaranga

He nui ngā roma wai kua kotikotia e ngā motu iti, e ngā motu taupua e kīia ana ko te tahua rangaranga.

Hikuwai

E kōrero ana tēnei mō te mātāpuna o tētahi awa , kōawa rānei – te wāhi tawhiti rawa kei tērā awa , kōawa rānei i tana wahapū, i tana tūtakitanga rānei ki tētahi atu awa .

Hīrere

He wai ka taka iho mai i tētahi wāhi tiketike, ka puta mai ki te rere te awa , kōawa rānei i tētahi pari, i tētahi rōnakitanga rānei

Hōpua

He wāhi e hōhonu ake ai te wai i te tauritenga ā-hōhonu wai, engari, he pōturi ake te rere o te wai i te tauritenga ā-rere wai.

Horo i raro wai

He momo horo whenua, kua horo te papa i te tahatika o te kōawa, awa rānei, ā, ka mahue mai he tauwharenga. I te nuinga o te wā, he pakiaka rākau, he otaota rānei te tauwharenga.

Ika heke wai māori

He ika pakeke ka noho ki te moana, ka heke ki te wai māori ki te whakaputa hua. I Aotearoa , kotahi anahe te ika heke wai māori, ko te piharau.

Ika heke wai tai

He ika pakeke ka noho ki te wai māori, ka heke ki te wai tai ki te whakaputa hua. Ko ētahi ika heke wai tai, ko te tuna ōrea, ko te tuna heke me te inanga.

Kahuwai rerenoa

He toronga nō te awa , kōawa rānei.

Kōripo

He terenga porohitahita nō te wai ka puta mai he kōripo

Kowani

Te horo o te papawai (kowani poutū), o te tahatika rānei (kowai kaurapa) i te tere o te wai, me ngā waipara e kawea ana. He raru te kowani mō ngā kōrere e pai ana mō ngā ika, nā te mea ka horoa te waipara me te kirikiri e tū ai taua kōrere.

Stream on a farm in the Waitomo District area New Zealand.

He manga kei te tuawhenua

He manga kei tētahi pāmu i te rohe o Waitomo. Kīia ai ngā piko, he kōpikopiko. Nā te whakarakenga o te whenua i puta ai ētahi horonga takatika i raro i te wai.

Rights: E wātea tūmatawhānui ana

Pikonga

He pikonga i te kōawa, awa , manga rānei.

Pūroto

E hāngai ana ki ngā roto. Ko tōna tino tikanga , ko ngā arawai kei uta pēnei i ngā repo ā-uta, me ngā puni kaiao wai hōhonu e hāngai ana ki ngā roto me ngā kurawai.

Putunga tangatanga

He putunga tangatanga, he ranunga o te one, waipara, onepū, toka me te kirikiri kua ngahorotia, kua panonitia e te wai, kua putu anō ki wāhi kē atu. Ka ahuahu ngā putunga tangatatanga i ngā motu awa, i ngā one tahua hei wāhanga o te awa .

Rauwiringa wai

He takiwā e rere ai te wai i te taiao. I te rauwiringa wai, ka rere te wai ua hei manga, hei awa , hei wai, hei roto, hei moana, ka rere rānei ki ngā manawa ā-whenua. Ko te rauwiringa wai o te kōawa te wāhi i ahu mai ai tōna wai. Me e tirohia ana ngā tāhawahawa kei ngā awa me ngā kōawa, me titiro anō te rauwiringa wai.

Tahatika

He ingoa whānui mō te whenua kei ngā taha o te wai. Mā te āhua o ngā wāhanga o te tahatika (ngā momo one me ngā momo toka), te ukatanga me ngā otaota ka tupu ki reira e puta ai ngā momo ika me ngā kararehe ka noho ki reira.

Tāheke

He wāhanga o te awa e hūkeri ai te rere o te wai i te awa , kōawa rānei. Mā te pīnakitanga o te whaiawa me ētahi atu taupā pēnei i ngā toka e puta ai te hūkeritanga me te tere o te wai.

Tahua

He wāhi rewa, he waipara nō roto i te moana, i te arawai pēnei i te kōawa, i te awa , i te roto rānei. He āhuatanga putu ngā tahua, ka puta mai i te putunga o te putunga tangatanga. I ngā awa , ka auau te putunga o ngā putunga nui pērā i ngā poro rākau, ka nui ake i roto i te wā, ka puta mai he motu awa, hei wāhi whakatupu mō ngā otaota.

Tauwharenga

He tahatika ka tauwhare ki te wai, kua ngāhorotia, kua horoa i raro i te wai e te rere o te wai. He mōrearea ngā tahatika kua horoa i raro i te wai mō te tangata, engari he wāhi marumaru, he wāhi kai, he whakaputa hua rānei ēnei mō ngā ika.

The confluence of Waipā River and Waikato River at Ngāruawāhia

Ka hono ngā awa o Waikato me Waipā

Ko te tūtakitanga – arā te hononga – o te awa o Waipā me te awa o Waikato ki Ngāruawāhia, e kikī ana i te waipara i muri mai i te hekenga o te ua i te tau 1998. Ka puta te waipara i ngā pīnakitanga puke, i ngā tahatika kua horoa rānei.

Rights: He whakaahua nā John Greenwood o Greenwood Photography

Tūtakitanga

Ka kitea ngā tūtakitanga ki te tūhono ngā kōawa e rua, neke atu rānei hei kōawa kotahi.

Wahapū

Ko te pūaha o te awa nui, e tūtaki ai te wai māori ki te wai tai. I ngā kōrero pūtaiao, ko ngā wahapū te pae e tūtaki ai te whenua me te moana – te pūtahitanga o te wai, o te otaota me te kararehe. Ākona ngā kōrero mō ngā tūmomo wahapū ki konei – te huanga mai o te wahapū.

Wai oruoru

He wāhanga o te awa , kōawa, manga rānei e paku ana te rere o te wai, ā, he hūkeri rawa. Kua waia haere ētahi momo ika ki te noho ki ngā wai oruoru, pēnei i ngā ika kitakita paku (Galaxias divergens).

Wai parataiao

He tukanga e kōparu ai te wai i ngā korakora kohuke rikiriki kei te wai. Ina tāwere ai te waipara, te para taiao rānei i te wai, he tauira tērā o te wai parataiao. I Aotearoa nei, ka tino kinongia te pakikaukura e te wai parataiao.

He wai rōnaki

He rohe whānui i roto i tētahi kōawa, i tētahi awa rānei e paparōnaki nei te rere (he māmā te rere), ā, he iti noa, kārekau rānei he hūkeri. He wāhanga te wai rōnaki i te whitinga mai i te hōpua ki te pito whakarunga o te wai oruoru.

Whaiawa

Te takere o te kōawa, o te awa , o te manga rānei.

Whakawhitiwhiti wai

He ingoa whānui mō ngā ika ka noho ki te wai māori mō tētahi wāhanga o te huringa ā-oranga, ki te wai tai mō tētahi anō wāhanga. Nahanahatia ai ngā ika hei ika heke wai tai, hei ika heke wai māori rānei i runga i te āhua o te wāhanga o te huringa ā-oranga ki te wai tai, ki te wai māori rānei.

He kōrero anō e hāngai ana

He maha ngā kupu Māori mō te mātai hekaheka kei te kuputaka Ngā Hekaheka o Aotearoa. Kei reira anō hoki ētahi hononga ki ngā rauemi reo Māori mō te hekaheka.

Published:03 April 2018