Article

Te Tatauranga o ngā manu māra – te tūhura raraunga

He tohunga ō tātou tūpuna mō te āta mātaitanga. He mea whakamōhio i a rātou ngā raraunga mai i ngā mātaitanga i te manaakitanga o te mahinga kai mā te whakaputa matapae e ana ki te āhuarangi me ngā hauhakenga. I te huringa o te taiao nā runga i ngā āhuatanga māori noa o te taiao , i kite ai rātou me whakahou rātou i ō rātou ara atawhai kia hāngai ai ki ngā hiahia o te taiao . He matua ngā āta mātaitanga ki te mātua whakaritenga o te tūroa me te oranga o te taia o me ngā rawa e mate nuitia ana mō ngā whakatipuranga o te ānamata.

Kua roa e haere ana tēnei kaupapa pūtaiao kirirarau Te Tatauranga o ngā Manu Māra o Aotearoa me nui ake i te 44,000 tatauranga i whakahaeretia e te tangata, e ngā kura , me ngā rōpū hapori. Ina te nui o te raraunga ka puta mai i ēnei tatauranga.

Ka āta arowhai ngā kitenga o te tatauranga i te kaipūtaia o rangahau a Tākuta Angela Brandt me tōna kāhui i Manaaki Whenu a ki te mātua whakarite he tika rawa atu te raraunga ka whakamahia e rātou. Tuatahi, ka tango rātou i ngā raraunga kāore i oti pai, kei te hapa rānei. Kātahi ka whai whakaaro rānei i ngā momo taurangi, arā, mehemea kua whāngaihia ngā manu, mehemea rānei i whakatutukitia te rangahau i te wāhi noho tāone, i te taiwhenua rānei. Ka whakamahi te kāhui i ngā tua-rorohiko hei āwhina te tukatuka o te rahinga o te raraunga ka riro mai ai.

Kia oti rā anō te tukatuka, ka whakamahi te raraunga ki te whakaputa i ngā kauwhata mō te pūrongo mō te Tūnga o ngā Manu Māra o Aotearoa ka tukuna atu ki te Global Biodiversity Information Facility, e taea ana te takiuru e ngā kairangaha u huri noa i te ao. He mea āwhina ngā mōhiohio mai i ēnei pūrongo i ngā mātanga kia kitea he pēhea te māia o ngā manu ki te ora tonu ahakoa ngā wero taiao me ngā mahi e taea ai hei āwhina atu.

Te kohikohi me te whakamāoritanga i te raraunga

Mō ngā mōhiohio mō te whakatutukinga o Te Tatauranga o ngā Manu Māra o Aotearoa haere ki konei.

I te whakatakinga o te rangahau kei te whakatau me te tuhi ngā tamarik i i ngā mātaitanga – he kohikohi raraunga te karawhiu. Kātahi te wero ko te tautohu mai i tawhiti i ngā manu. E taea ai te tautoko i ngā pūkenga mātaitai o te ākonga mā:

  • He āwhina i ngā ākonga ki te tautohu he aha ngā rongo e whakamahia ana e rātou (te nuinga o te wā ko te rongo ā-karu), mehemea kei te whai āwhina anō rātou i t/ētahi atu rānei/hoki o ngā rongo (tērā pea ko te rongo ā-taringa).

  • Te whakaharatau i te mātaitanga me te matapaki i ngā kitenga

  • Whakamahi i te arotake aropā. Kia tautohua te manu e te ākong a mō te rangahau, ka tai mai pea ō rātou aropā mō ngā āhuatanga tautohunga i whakamahia ai e rātou. Ko te tae, ko te tauira huruhuru, ko te whanonga, tētahi atu āhuatanga rānei?

  • He whakatenatena i ngā ākonga kia whai whakaaro ki tō rātou māia mō te taha ki ō rātou kitenga tatauranga. Me pēhea rātou e māia ake? Tērā pea mā roto i te whakaharatau, te whakamahinga o ngā taputapu pērā i ngā karurua whakatata me ngā aratohu tautohunga.

Ko te whakamāori raraunga ko te whai tikang a mai i ngā mātaitanga. Ko te whakatau nā runga i ngā mātaitanga ka kīia ai ko te whakapae. He tai whaitake kia mārama ngā rerekētanga i waenga i ēnei ariā ko: He aha tāu i kite ai? (mātaitanga); ‘He hoki te tikang a o tērā?’ (whakapae). Hei tauira , ka kotahi anake pea te momo manu ka mātaitia, ka tuhia hoki e te ākonga , nō reira ko te whakapae mai i konā kotahi anake te momo i taua rohe pōtae (whakapae).

Te whakamahi raraunga me te whakamāori whakaaturanga

I a mātou e mahi ana hei kaipūtaiao , me mātua whakarite mātou he whaimana ngā whakapae, he pakari hoki ngā whakamārama. Hei tautoko i ngā ākong a ka taea te tuku tai pērā i, “Ki ōu whakaaro he whakamārama anō pea mō tēnei raraunga?” “Ki ōu whakaaro me kohikohi anō koe i ētahi atu raraunga?” He painga anō kia whai wāhi ngā ākong a ki te whakaputa me te tautohetohe i ō rātou whakaaro ki te taha o ētahi atu.

He nui ngā momo ara whakaata a ngā kaipūtaia o i ā rātou rangahau, tae atu ki ngā tauira, ngā kauwhata, ngā tūtohi me ngā tuhinga. Ka whakamahia e Te Tatauranga o ngā Manu Māra o Aotearo a i ngā kitenga tatauranga nō ngā wāhanga o te rima tau me te tekau tau kua pahure ake nei.

Hei tautoko i ngā ākonga ki te whai whakaaro ki te whakaatanga mai o te raraunga tuku tai pērā i:

  • He aha te kōrero o tēnei whakaatanga ki a tātou?

  • He aha kei te whakarērea?

  • Me pēhea tēnei whakaatanga e whakawhitiwhiti i te ia o te kōrero?

  • He aha te take kua pēnei te āhua o te whakaatanga?

Kia riro mā ngā ākonga hei hanga i ā rātou ake whakaatanga e āwhina i tō rātou mārama ki te āhua o te whakatau i te kōwhiringa a ngā kairangahau i a rātou e tuari ana i ā rātou mahi.

Te whakataurite raraunga

Kia kaha ake te matapaki a ngā ākonga i te raraunga me te hanga whakatauritenga. Hei tauira :

  • Pātai ki ngā ākong a ki te mahi takirua me te whakataurite i ō rāua kitenga mai i te mahinga o te tatauranga, he tauira whakaharatau noa iho, he tauira rānei i āta whakaritea. He ōrite ngā kitenga? He whakamārama anō kei ngā kitenga mō te take i ōrite ai, i rerekē ai rānei ngā kitenga?

  • Whakataurite i ngā kitenga mai i tēnā, i tēnā ki mua i te akomanga, te kura , i ngā kitenga ā-rohe rānei mai i te paetukutuku o Te Tatauranga o ngā Manu Māra o Aotearoa . Matapaki i te hiranga o te whakatutukinga o ngā tini tatauranga, e tautohu ana i ngā tauria, me te whakaputa i ngā whakapae whakamārama.

  • Whakatauritea ki tētahi momo manu ake, honohono rānei ki tētahi kura i tētahi atu rohe ki te matapaki i ā rātou kitenga.

E āhei ana i ngā kitenga o Te Tatauranga o ngā Manu Māra o Aotearoa ngā whakatauritenga ki ngā tau kua pahure ake. He matapaki whaitake te tai kia whakapaetia e ngā ākonga ngā tū ia o te ānamata e heke mai nei e tōia mai ai pea ngā tai mō te kahawhiri me te kōkiri. Tāpiri i ngā whakaaro mō te ānamata ki te tauria Ake Ake.

Whakamahi i te whakaaturanga i raro nei mō ngā tohutohu poutama e ana ki te whakahirahira a tō akomanga ki te raranga mai i Te Tatauranga o ngā Manu Māra o Aotearoa .

Te tūhura raraunga a ngā manu – Whakaaturanga

He aha te raraunga, he aha tana kōrero?

Whakamahia tēnei whakaaturanga ki te arotake i ngā raraunga mai i ngā Tauranga Manu Māra o Aotearoa o mua. Kātahi ka whai whakaaro me pēhea ōu ake mātaitanga e āwhina ki te whakautu i ā mātou pātai mō ngā manu i tō rohe. 

Ngā rauemi hononga

Ko ēnei rauemi i whakahua mai i ngā whakaatakiriata:

Rights: Nā Manaaki Whenua me Te Whare Wānanga o Waikato

Te Tatauranga o ngā Manu Māra o Aotearoa 

He wāhanga tēnei tuhinga o tētahi huinga rauemi mā ngā me ngā t hei ruku a ko te akoranga, ko te māramatanga me te whai whakaaro anō ki te ao manu i tō tātou . Anei anō ētahi atu o te huinga rauemi: 

He kōrero kōpūtahi

Kei te tūhura tēnei tuhinga i ngā kōrero mō te aranga ake anō o te taketake me te whakapikinga o te āhukahuka ki tōna uara ki te ao pūtaiao puta noa i te ao. 

He ariā matatini te raraunga. Me ako ētahi atu kōrero mō te raraunga ipurangi i ngā tuhinga Data about data me te Data and how we use it.

Sensing data, he tuhinga Connected taumata 4, e whakatakoto ana i tētahi whakatakinga ki te raraunga nui me te ipurangi o te hanga me pēhea hoki te whakamahinga o ēnei ki te whakatikatika i te parakino hau i Ōtautahi.

I a koe e tūhura ana i te raraunga tatauranga Manu Māra ki te taha o tō akomanga, me whai whakaaro mō te kōrero ki te a raraunga. Kua kōrerohia ētahi o ngā whakaari e whai pānga ana ki te ra raraunga i tēnei tuhinga ChatGPT and Māori data sovereignty

He ngōhe

Kei ngā ngohe e whai ake nei he arawātea kia mārama pai ai tēnei mea te raraunga ki a koe:  

He nui ngā kōrero pai me ngā whakaaro tino rawe kei ā mātou ataata huinga ipurangi Making sense of data me te Delving into data mō te ako i ngā kōrero mō te raraunga. 

Etahi atu rauemi whai hua 

Ka kitea ngā kitenga mai i ngā Tatauranga Manu Māra o mua i konei.

Kia ako ētahi atu mō ngā manu māra i tō r kei te wātea ngā reports for individual regions, tirohia rānei te katoa o te pūrongo State of NZ Garden Birds 2023 | Te āhua o ngā manu o te kāri i Aotearoa.

He whakamihi

Ko tēnei rauemi i waihangatia i te mahi tahi i a Manaaki a me Te Tatauranga Māra o .

Logos of Manaaki Whenua me Te Tatauranga Manu Māra o Aotearoa

Manaaki Whenua me Te Tatauranga Manu Māra o Aotearoa

He whare rangahau Karauna a Manaaki Whenua. Ko tāna tino kaupapa ko te whakahau i te auahatanga i roto i te whakahaere i te kanorau koiora me ngā rawa whenua. Ko tētehi kaupapa ā-motu, ko Te Tatauranga o ngā Manu Māra o Aotearoa. Ko ngā raraunga e kohia ana mai i ngā kairangahau kirirarau hei awhina i ngā kairangahau me ngā kaiwhakamahi ki te marama me pehea te oranga, te noho a ngā manu i ngā wero taiao.

Rights: Manaaki Whenua – Landcare Research
Published:02 August 2024